اصطلاحات پر کاربرد در نقشه برداری:
نقشه برداری عام
نقشه برداری که عبارت است از جمیع علوم و فنونی که در چاپ و تهیه نقشه دخالت دارند که در برابر کلمه کارتوگرافی هست.
نقشه برداری خاص
عبارت است از یک سلسله اندازه گیری‌های طول افقی ،عمودی، زاویه‌ای و انجام محاسباتی بر روی این اندازه گیری‌ها و سر انجام ترسیم نتایج حاصله بر صفحه تصویر است که این مفهوم در برابر کلمه سوروینگ استفاده میشود.
نقشه برداری معدنی
نقشه برداری در تونل‌ها و معادن و تاسیسات زیر زمینی است.
نقشه برداری مستوی
هنگامی که حوزه عمل نقشه برداری در سطح محدودی از زمین باشد به نحوی که بتوان با صرف نظر از انحنای زمین آن را مسطح فرض کرد نقشه برداری مستوی کاربرد پیدا می‌کند. در چنین حوزه‌ای کوتاه‌ترین فاصله بین دو نقطه زمین را می‌توان خط مستقیم فرض کرد یا جمع زوایا یک مثلت را که راس آن سه نقطه زمین هست ۱۸۰ درجه در نظر گرفت. قواعد هندسه مسطحه در این حوزه قابل اجرا هست.
نقشه برداری ژئودتیک
دامنه کار به قدری وسیع است که مسطح فرض کردن زمین باعث وارد شدن خطای زیاد در نتیجه کار میشود در نتیجه از نقشه برداری ژئودتیک استفاده می شود.
نقشه برداری ساختمانی
پیاده کردن محور ساختمان‌ها و تاسیسات وابسته به آنها و نیز کنترل عملیات ساختمانی است.
نقشه برداری دریاها
در این شاخه به بررسی وضعیت کف دریاها و اقیانوس‌ها و تعیین عمق آب در قسمت‌های مختلف آنها می پردازد.
نقشه برداری ثبت املاکی
منظور تعیین حدود زمین‌های شهری و تعیین مساحت آنها است.
نقشه برداری مسیر
روش‌های مختلف طرح و پیاده کردن مسیرهای راه آهن ،خطوط انتقال نیرو ،خطوط لوله آب، گاز و نفت می‌پردازد.
ژئودزی
برای تعیین شکل و ابعاد زمین و نیز بررسی وضعیت نسبی تعدادی از نقاط که استخوان بندی نقشه را تشکیل می دهد استفاده می شود.
کارتوگرافی
کار ترسیم و انتخاب قطع نقشه و تهیه پاکنویس از روی نسخه (اصلی مینوت) نقشه.
فتوگرامتری
عکس‌های هوایی توسط دوربین‌های مخصوص که زیر بدنه هواپیما نصب است به صورت نواهای متوالی از سطح زمین برداشت میشود. این دستگاه‌های برجسته بین مورد بررسی و مشاهده دقیق قرار می‌گیرد و پس از ترمیم و اصلاح آنها زیر دستگاه‌های تبدیل قرار می‌گیرد و توسط اپراتورهای مخصوص به نقشه تبدیل میشود.
مقیاس
نسبت بین ابعاد روی نقشه و اندازه‌های نظیرشان بر روی زمین وجود دارد مقیاس می‌گویند.
مقیاس خطی یا ترسیمی
چون در اثر رطوبت و تغییر دما امکان تغییر و اثر گذاردن بر روی اندازه‌های نقشه وجود دارد. معمولاً بر مقیاس عددی یک مقیاس خطی نیز در زیر نقشه رسم می‌کنند که در صورت تغییر ابعاد کاغذ اندازه‌های این مقیاس متناسب با آن تغییر کند و همواره اندازه گیری صحیح بر مبنای آن انجام شود.
ترازیابی یا نیولمان
تعیین اختلاف ارتفاع بین دو نقطه یا چند نقطه (نسبت به هم یا نسبت به یک سطح مبنای معین) است که با استفاده از دستگاه‌های مختلف و با روش‌های گوناگون صورت می‌گیرد.
تراز کروی یا دایره‌ای
محفظه تراز کروی فلزی و قسمت بالای آن شیشه‌ای است که در قسمت بالای آن در وسط حباب یک یا چند دایره سیاه رنگ با اختلاف شعاع تقریبی ۵ میلیمتر حک شده تا بتوان محل تشکیل حباب و نیز میزان جابجایی آن تشخیص داد.
تراز استوانه‌ای
محفظه این نوع تراز شیشه‌ای و شکل آن از نظر هندسی قسمتی از یک استوانه خم شده است، لوله آن را در خارج محفظه تقسیم بندی کرده‌اند.
شاخص ترازیابی میر
شاخص‌های مدرجی که در نقشه برداری مخصوصاً در ترازیابی بکار برده میشود اکثراً از چوب و بعضی از آلومینیوم یا فلزات دیگر ساخته شده‌اند. طول آنها از ۱ تا ۴ متر است که سانتی متر به سانتی متر مدرج شده است.
قوس افقی
برای اتصال دو قسمت مستقیم از مولفه افقی یک مسیر از قوس های افقی استفاده می شود.
قوس‌های دایره‌ای ساده
ساده ترین منحنی که دو قسمت مستقیم از یک مسیر افقی را به هم وصل می‌کند، قوس دایره‌ای ساده است.
قوس اتصال
قوسی را که شعاع انحنای آن از بی نهایت (در سمت مستقیم جاده) شروع میشود و به R در قسمت قوس دایره‌ای می‌رود قوس اتصال می گویند.
قوس‌های اتصال در آغاز و پایان قوس دایره‌ای استفاده میشود و در حقیقت حد فاصل قسمت مستقیم و قسمت دایره‌ای جاده‌اند.
گونیای مساحی
وسایل نوری هستند که به کمک آنها می‌توان زوایای قائمه و نیز زوایای ۴۵/۳۰ و ۶۰ درجه را نسبت به امتداد مفروض بر روی زمین مشخص نمود. این گونیاها بر اساس قوانین مربوط به نور هندسی در آینه‌ها و منشورها ساخته میشود و در آنها خط مربوط به شعاع‌های تابش، بازتاب و تابش، شکست نور استفاده شده است.
استقرار
مقصود مستقر ساختن تئودلیت بر روی سه پایه به نحوی است که بالا محور اصلی دستگاه از نقطه (S علامت ایستگاه) بگذرد و ثانیاً امتداد آن در راستای قائم (شاغول) باشد.
عمل استقرار شامل دو مرحله است:
- تمرکز استگاه گذاری Centring
- تراز کردن Leveling up
زاویه حامل
کوچکترین زاویه‌ای که بین امتداد شمال – جنوب و امتداد مفروض تشکیل میشود زاویه حامل گویند.
چهار ضلعی با دو قطر
معمولاً در مناطقی استفاده میشود که عرض منطقه در مقایسه با طول آن کوتاه باشد.
روش محاسبه براساس چهارضلعی با دو قطر:
در این روش در چهار نقطه A ،B ،C ،D که رئوس یک چهار ضلعی را تشکیل می‌دهد، ایستگاه گذاری میشود. در هر ایستگاه به سه نقطه دیگر نشانه روی میشود و جمعاً ۸ زاویه اندازه گیری میشود.
قطب نما
ساده‌ترین راه برای یافتن شمال مغناطیسی یا آزیموت مغناطیسی استفاده از جهت‌یاب مغناطیسی یا قطب نماست که از این وسیله در کارهای ساده نقشه برداری نظیر مساحی و یا غیره استفاده میشود. این وسیله صفحه‌ای دایره‌ای مدرجی دارد که از ۰ تا ۳۶۰ درجه تقسیم بندی شده است و از یک شکاف و تار باریکی که داخل آن است و یک روزنه کوچک یا مگسک برای نشانه روی استفاده میشود. خط سیاه رنگی که روی دایره مدرجی قرار دارد دقیقاً در امتداد محور نشانه روی دستگاه است و بنابراین برای تعیین آزیموت مغناطیسی یک امتداد پس از نشانه روی به نقطه نشانه می‌توان عدد دایره مدرج را در مقابل این خط قرائت کرد.
تلسکوپ
نوعی از دوربین‌های نجومی است و از یک لوله، یک عدسی با فاصله کانونی زیاد و یک صفحه شیشه‌ای که روی آن دو تار سیاه رنگ عمود بر هم هک شده تشکیل یافته است. صفحه شیشه‌ای را صفحه رتیکول و خط فرضی که مرکز رتیکول را به مرکز نوری عدسی شیئی وصل می‌کند خط قراولروی می‌گویند.
اثر انکسار نور
هنگامی که یک شعاع نوری از میان طبقات مختلف جو عبور می‌کند به علت تغییرات چگالی زمین امتداد آن مرتب شکسته میشود و به این ترتیب خط قراولروی TA به شکل منحنی TA در می‌آید و در نتیجه این تغییر شیئی مورد مشاهده نسبت به موقعیت حقیقی آن بالاتر به نظر می‌رسد.
آلیداد
یکی از اجزای دستگاه زاویه یاب یا تئودلیت را تشکیل می‌دهد و شامل محور افقی تئودلیت نیز است. این قسمت حول محور اصلی یا محور قائم دستگاه نامیده میشود و به طور سمتی چرخش می‌کند.
لمپ افقی
لمپ افقی معمولاً در قسمت زیرین آلیداد قرار دارد و برای مشخص کردن موقعیت سمتی صفحه قراولروی یا به بیان دیگر وضعیت سمتی آلیداد بکار می‌رود. لمپ افقی یک صفحه دایره‌ای شیشه‌ای است که محیط آن از ۰ تا ۳۶۰ درجه یا ۴۰۰ گراد در دستگاه‌هایی با سیستم گرادی تقسیم بندی شده است.
لمپ قائم
لمپ قائم نیز دایره شیشه‌ای مدرجی است که صفحه آن به صورت قائم در کنار آلیداد و عمود بر محور افقی دستگاه قرار دارد و چنانکه دستگاه تنظیم باشد، محور قراولروی دستگاه از مرکز این دایره مدرج می‌گذرد. این لمپ برای تعیین وضعیت ارتفاعی محور قراولروی بکار برده میشود.
بیشتر بدانیم:
- فرم ها و چک لیست های ضروری برای مهندسین ناظر، طراح و مجری
- محاسبات سرانگشتی ویژه مهندسین عمران
- مشاوره مهندس ناظر
- دستورکار موردی عملیات گودبرداری ساختمان ویژه مهندسین ناظر
- 6 نکته کلیدی گودبرداری و محاسبه سریع عمق گودبرداری 1399
