تعدیل فهرست‌بها چیست و چرا تعدیل انجام می‌شود
- تعدیل فهرست‌بها : طبق تعریف، قیمت واحد مندرج در فهرست‌بها، متوسط قیمت تمام‌شده در هر کار است و کلیه عملیات لازم برای انجام کار را در برمی‌گیرد. این قیمت‌ها با استفاده از معیارها و فرضیات ویژه‌ای محاسبه می‌شوند. آنالیز بهای آیتم‌های فهرست‌بها را در نظر بگیرید. مصالح، نیروی انسانی، ماشین‌آلات و حمل‌ونقل، ۴ عاملی است که هر آیتم با مشارکت آن‌ها اجرا می‌شود. هزینه کل اجرای هر آیتم ناشی از هزینه تک‌تک این عوامل است. بدیهی است در طول زمان هزینه‌های واقعی اجرای کارها افزایش می‌یابد در حالی که قیمتهای فهرست‌بها ثابت هستند.
- برای پروژه‌هایی که مشمول گذر زمان می‌شوند و مدت پیمان در آن‌ها طولانی است، تفاوت بین هزینه‌های واقعی و قیمتهای فهرست‌بها بسیار چشمگیر خواهد شد. بعضاً نیز تورم‌های شدید و ناگهانی آثار مشابهی برای پروژه‌های کوتاه‌مدت را در پی دارد.
- درعین‌حال پیش‌بینی دقیق نرخ افزایش قیمت‌ها، دشواری‌های خاص خود را دارد و در برخی موارد ناممکن است. ازاین‌رو در قراردادهای فهرست‌بهایی ضرر و زیان وارده به پیمانکاران در پروژه‌ای طولانی یا تورم‌های شدید، با تعدیل فهرست بها منضم به قرارداد انجام می‌شود. نحوه تعدیل قیمت‌ها به‌صورت دستورالعمل و طی بخشنامه‌هایی توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ابلاغ‌شده است.
دستورالعمل نحوه تعدیل
- دستورالعمل روش تعدیل آحاد بهای پیمان‌ها، از نوع گروه اول (لازم‌الاجرا) است و به تصویب شورای عالی فنی رسیده است. درصورتی‌که دستگاه‌های اجرایی، اسناد مناقصه‌ای را برای اخذ پیشنهاد قیمت در اختیار پیمانکاران قرار داده باشند، لازم است یک نسخه از این بخشنامه و دستورالعمل پیوست آن را برای آن‌ها ارسال دارند تا پیمانکاران پیشنهاد قیمت خود را بر این اساس ارائه نمایند.
- اقدام‌های مرتبط با تعدیل که شامل رعایت ضوابط و دستورالعمل‌ها، کنترل‌ها و محاسبات است، در پنج دسته تقسیم‌بندی می‌شوند.
- برآورد
- تهیه و آماده‌سازی اسناد و مدارک برای اخذ پیشنهاد قیمت
- پس از دریافت پیشنهادها و قبل از انعقاد پیمان
- پس از انعقاد پیمان و شروع کار تا تحویل موقت
- پس از تحویل موقت
- برای تنظیم تعدیل یک پروژه، طبق دستورالعمل، برای هر صورت‌وضعیت محاسبات مربوط به آن را انجام می‌دهند. به‌عبارت‌دیگر خود تعدیل نیز نوعی صورت‌وضعیت است. برخی از اصطلاحات و تعاریفی که در دستورالعمل تعدیل آمده است، در دیگر متون فنی قبلاً ارائه‌شده است. درعین‌حال برخی از این اصطلاحات مختص این دستورالعمل بوده و نیاز است که آشنایی مختصری با آن‌ها کسب نمایید.
آشنایی بیشتر تعدیل فهرست‌بها
برای آشنایی بیشتر تعدیل فهرست‌بها ضروری است که با مفاهیم اولیه فهرست‌بها آشنا شویم
تعاریف فهرست‌بها:
تعاریف زیر به واژه‌ها و اصطلاحاتی اختصاص دارد که در این دستورالعمل مورداستفاده قرار می‌گیرند.
دوره:
- هریک از سه‌ماهه‌های منتهی به خرداد, شهریور, آذر یا اسفند.
شاخص:
- عددی که متوسط تغییرات قیمت هر دوره را نسبت به دوره پایه نشان می‌دهد. این شاخص‌ها طی بخشنامه‌هایی توسط سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی منتشر می‌شود. شاخص‌ها بعضاً به‌صورت قطعی و بعضاً به‌صورت موقت تهیه می‌شوند.
دوره پایه:
- دوره‌ای که تمامی شاخص‌های مربوط به آن عدد ۱۰۰ است.
شاخص گروهی (فصلی):
- عددی که متوسط تغییرات قیمتهای واحد اقلام یک‌فصل از فهرست‌بهای واحد پایه در هر دوره را، نسبت به دوره پایه نشان می‌دهد.
شاخص رشته‌ای:
- عددی که متوسط قیمتهای واحد اقلام یک‌رشته از فهرست‌بهای واحد پایه در هر دوره را، نسبت به دوره پایه نشان می‌دهد.
شاخص کلی:
- عددی که متوسط تغییرات قیمتهای واحد اقلام تمامی فهرست‌های واحد پایه در هر دوره را, نسبت به دوره پایه, نشان می‌دهد.
شاخص مبنای پیمان
- این شاخص برای پیمان‌هایی که با مناقصه و بدون مناقصه واگذار می‌شوند به شرح زیر تعریف می‌شوند.
- شاخص مبنای پیمان برای برگزاری مناقصه: یک دوره سه‌ماهه قبل از دوره سه‌ماهه‌ای که آخرین روز مهلت تعیین‌شده متوسط کارفرما برای تسلیم پیشنهاد قیمت پیمانکار در آن واقع‌شده است. فرض کنید آخرین روز مهلت تسلیم پیشنهاد قیمت در اسناد، ۲۲ بهمن ۱۳۹۵ مشخص‌شده باشد، در این صورت شاخص مبنای پیمان، شاخص سه‌ماهه سوم سال ۹۵ خواهد بود.
شاخص مبنای پیمان برای ترک مناقصه:
- یک دوره سه‌ماهه قبل از دوره سه‌ماهه‌ای که پیشنهاد نهایی پیمانکار به‌صورت کتبی تسلیم کارفرما شده است. در این شرایط تاریخ و روز خاصی برای تسلیم پیشنهاد قیمت مشخص نشده است و امکان دارد طی چندین مرحله مذاکره بین پیمانکار و کارفرما چندین نوع قیمت پیشنهادی توسط پیمانکار ارائه شود. درنهایت پیشنهاد قیمتی که منجر به عقد قرارداد شود ملاک خواهد بود. فرض کنید پیمانکار در ۳۱ شهریور ۹۵ آخرین پیشنهاد قیمت خود را ارائه کرده است و طبق این پیشنهاد قراردادی به امضاء طرفین رسیده است، شاخص مبنای این پیمان شاخص سه‌ماهه دوم سال ۹۵ خواهد بود.
شاخص دوره انجام کار:
- شاخص دوره انجام عملیات اجرایی, مربوط به آن دوره. فرض کنید مدت‌زمان اجرای پروژه‌ای ۳۰ ماه شمسی باشد و تاریخ شرع پروژه ۱۵ بهمن ۹۴ باشد. شاخص کدرهایی که از ابتدای پروژه تا انتهای سال ۹۴ انجام شود، شاخص سه‌ماهه چهارم سال ۹۴ خواهد بود.
کارکرد دوره:
مبلغ کارهای انجام‌شده طی آن دوره, شامل عملیات اجرایی, مصالح پای‌کار و هزینه تجهیز یا برچیدن کارگاه. به‌عبارت‌دیگر صورت مبلغ تائید شده صورت‌وضعیت‌های هر سه‌ماهه، کارکرد آن سه‌ماهه خواهد بود.
ضریب تعدیل چیست :
ضریب تعدیل ضریبی که از تقسیم شاخص دوره کارکرد به شاخص مبنای پیمان منهای یک به دست می‌آید. این شاخص در برخی موارد در ۰/۹۵ در برخی موارد در ۱ و در برخی موارد نیز در ۱/۰۵ ضرب می‌شود. این موارد در بخش‌های بعدی توضیح داده خواهد شد.
کارهای جدید:
- کدرهایی که پس از انعقاد پیمان، در حین عملیات و در چارچوب موضوع پیمان به پیمانکار ابلاغ می‌شود و برای آن‌ها قیمت و مقدار در فهرست‌بهای منضم به پیمان، پیش‌بینی نشده است. کار جدید با کار اضافی تفاوت دارد. کار اضافی نیز پس از انعقاد پیمان ابلاغ می‌شود ولی این مارها در فهرست‌بهای منضم قیمت منظور شده است.
تأخیر مجاز:
آن بخش از تطویل مدت پیمان که خارج از قصور پیمانکار باشد. از این تاخیرات می‌توان تأخیر در اجرای پروژه به دلیل نامناسب بودن شرایط آب و هوایی، تأخیر کارفرما در پرداخت مطالبات پیمانکار و … را نام برد. همواره باید برای اثبات مجاز بودن تاخیرات مستندات کافی تهیه شود. این مستندات باید به تائید کارفرکا و نظارت رسیده باشد.
تأخیر غیرمجاز:
- آن بخش از تطویل مدت پیمان که ناشی از قصور پیمانکار باشد. تاخیراتی که مستندات مجاز بودن آن‌ها موجود نباشد نیز غیرمجاز محسوب خواهند شد.
مدت پیمان:
- مدت اولیه پمان بعلاوه مدت‌زمان مربوط به تاخیرات مجاز پیمانکار. مدت اولیه پیمان در پیمان ذکر شده است و مدت‌زمان تاخیرات مجاز نیز با توجه به مستندات ارائه‌شده توسط پیمانکار بدست می‌آید.
- مبلغ کارکرد صورت‌وضعیت: تفاوت مبلغ صورت‌وضعیت موردنظر با صورت‌وضعیت قبلی. این کارکرد باید برای هر فصل از فهرست‌های منضم به پیمان محاسبه شود.
انتخاب نوع شاخص برای محاسبه تعدیل فهرست‌بها
- برای انتخاب نوع شاخص محاسبه تعدیل، با توجه به نوع قرارداد و فهرست‌بهای منضم به آن، دو حالت کلی پیش خواهد آمد.
- پیمان‌های داری فهرست‌بهای واحد پایه
- پیمان‌های فاقد فهرست‌بهای واحد پایه
برای پیمان‌هایی که بر اساس قیمتهای واحد پایه منعقد شده‌اند، شاخص محاسبه تعدیل برای موارد اشاره شده به‌صورت زیر انتخاب می‌شود.
مبلغ کارکرد:
- مبلغ کارکرد، با شاخص‌های گروهی (فصلی) فهرست‌بهای واحد پایه مربوط تعدیل می‌شود.
مبلغ تجهیز و برچیدن کارگاه:
مبلغ تجهیر و برچیدن کارگاه، با شاخص کلی تعدیل می‌شود.
مبلغ مصالح پای‌کار:
- مبلغ مصالح پای‌کار در هر فهرست پایه، با شاخص گروهی (فصلی) تعدیل می‌شود.
- مبالغ مصالح پای‌کار مربوط به سیمان، شن و ماسه با شاخص‌های گروهی فصل (بتن درجا) در فهرست مربوط تعدیل می‌شود.
- در موارد خاص مانند کم بودن مبلغ برآورد و یا غیر قابل تفکیک بودن اقلام کار به فصول فهرست‌بها برای استفاده از شاخص‌های گروهی، بنا به تشخیص دستگاه اجرایی، می‌توان به جای شاخص گروهی از شاخص یا شاخص‌های رشته‌ای مربوط استفاده کرد، در این صورت باید مراتب با تعیین رشته‌های مربوط، در اسناد و مدارک مناقصه و پیمان درج شود. در غیر این صورت در تمام حالات برای محاسبه تعدیل از شاخص‌های گروهی برای اقلام کار و کلی برای تجهیز و برچیدن کارگاه، استفاده خواهد شد.
اقلام ستاره دار:
- ردیف های غیر پایه (اقلام ستاره دار) که برای آن‌ها قیمت پایه تهیه نشده است، مشابه سایر ردیف‌های فصل مربوط تعدیل می‌شوند. قیمت این ردیف‌ها باید هنگام تهیه برآورد، مطابق دستورالعمل مربوط تعیین و تصویب شود.
کارهای جدید:
- قیمت کارهای جدید در زمان اجرا تعیین می‌شود، لذا این قیمت شامل تعدیل نمی‌شود. ولی جدا کردن این مارها از فصول در زمان محاسبه تعدیل دیگر کاراهای پیمان کار دشواری است. لذا اگر پیمان دارای تعدیل باشد، در زمان تعیین قیمت کارهای جدید، آن را با تعدیل معکوس به سه‌ماهه مبنای پروژه برمی‌گردانند. این تعدیل معکوس با شاخص گروهی فصل مربوط انجام می‌گردد. به‌عبارت‌دیگر کار جدید پس از تعدیل معکوس، همانند دیگر کارهای پیمان خواهد بود و شاخص مبنای آن، شاخص مبنای پیمان و شاخص دوره کارکرد آن نیز شاخص گروهیِ دوره سه‌ماهه‌ای است که بر اساس قیمتهای آن دوره، قیمت کار جدید تعیین و تصویب شده است.
- در کدرهایی که بنا به عللی از قبیل شرایط ویژه، طبیعت و نوع کار، استفاده مستقیم از شاخص فهرست‌های پایه و یا روش تعدیل این دستورالعمل مناسب نیست، دستگاه اجرایی باید قبل از واگذاری کار، روش موردنظر برای تعدیل قیمت این نوع مارها را، طی گزارش توجیهی به سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی کشور (دبیرخانه شورای عالی فنی) پیشنهاد کند تا پس از تصویب شواری عالی فنی، ملاک عمل قرار گیرد.
برای پیمان‌هایی که فهرست‌بهای واحد پایه برای آن‌ها ابلاغ نشده است، شاخص محاسبه تعدیل برای موارد اشاره شده به‌صورت زیر انتخاب می‌شود.
- در این پیمان‌ها، هنگام تهیه فهرست مقادیر و برآورد کار و قبل از ارجاع کار، توسط دستگاه اجرایی تطبیق فهرست‌بهای موردنظر با انواع فهرست‌های پایه و فصل‌های مربوط به آن‌ها انجام می‌شود. لذا مارها مربوط به این پیمان‌ها نیز مطابق روش این دستورالعمل تعدیل می‌شود. قیمت کارهای جدید در این پیمان‌ها نیز همانند پیمان‌های دارای فهرست‌بها تعدیل می‌گردد.
- شاخص تعدیل کارکرد در دوره تأخیر
تأخیر مجاز:
- کارهای انجام‌شده در مدت‌زمان تاخیرات مجاز دقیقاً مانند عملیات اجرا شده در مدت پیمان است. این کارکردها نیز با شاخص‌های دوره مربوط به انجام کار، تعدیل می‌شود.
تأخیر غیرمجاز:
- عملیات اجرا شده در مدت تأخیر غیرمجاز، با متوسط شاخص‌های دوره‌های مربوط به مدت پیمان (مدت درج‌شده در پیمان و مدت های تمدید شده) تعدیل می‌شود. فرض کنید مدت اولیه پیمانی ۱۴ ماه باشد، برا اساس تاخیرات مجاز نیز ۲ ماه به مدت پیمان اضافه شود. پیمانکار نیز پروژه را در ۲۰ ماه به اتمام برساند. در این صورت برای کدرهایی که در ۴ ماهه انتهایی انجام‌شده است، از میانگین شاخص‌های ۱۶ ماه ابتدایی استفاده می‌شود.
- شاخص علی الحساب برای دوران تأخیر: در پایان مدت اولیه و یا هر تمدید پیمان، دستگاه اجرایی مکلف است بنا به تقاضای پیمانکار، تاخیرها را رسیدگی و شاخص‌های تعدیل کارکرد دوره‌های بعد را، با توجه به نوع تاخیرها مشخص نماید تا انجام این رسیدگی، تعدیل کارکردهای بعد از مدت اولیه یا هر تمدید پیمان، حسب مورد با شاخص‌های دوره سه‌ماهه مربوط به پایان مدت اولیه یا هر تمدید پیمان، محاسبه و به‌صورت علی الحساب پرداخت خواهد شد.
محاسبه تعدیل فهرست‌بها صورت‌وضعیت ها
- برای محاسبه تعدیل هر صورت‌وضعیت، ابتدا دوره‌های مربوط به کار کرد آن صورت‌وضعیت مشخص، سپس با استفاده از شاخص‌های گروهی مربوط و شاخص مبنای پیمان، ضرایب تعدیل محاسبه می‌شوند. مبلغ تعدیل هر فصل از حاصلضرب ضریب تعدیل در مبلغ کارکرد صورت‌وضعیت آن فصل، مربوط به دوره (سه‌ماهه) موردنظر به دست می آید. مبلغ تعدیل صورت‌وضعیت حاصل جمع جبری مبالغ تعدیل کارکرد فصل ها، مصالح پای‌کار مربوط به هر فصل و تجهیز (یا برچیدن) کارگاه تا تاریخ صورت‌وضعیت موردنظر خواهد بود.
- به‌منظور تعیین دوره‌های سه‌ماهه هر صورت‌وضعیت برای مشخص شدن شاخص‌های دوره سه‌ماهه، تاریخ واقعی انجام مارها در کارگاه ملاک عمل است و سایر زمان‌ها مانند تاریخ تهیه صورت‌وضعیت و یا تاریخ ارسال آن ملاک عمل نیست.
- به‌منظور کاهش حجم محاسبات تعدیل، تأکید می‌شود در آخر هرماه شمسی، صورت‌وضعیت کارهای انجام‌شده تا آن تاریخ، همراه با مقدار مصالح، به تفکیک هر فصل و تجهیز کارگاه انجام‌شده، تنظیم شود.
- تعدیل مبلغ مابه‌التفاوت بین آخرین صورت‌وضعیت موقت و قطعی
- مبلغ مابه‌التفاوت بین آخرین صورت‌وضعیت موقت و صورت‌وضعیت قطعی، چنانچه مربوط به عملیات انجام‌شده بین تاریخ شروع پیمان و تاریخ آخرین وضعیت موقت باشد، در صورت مشخص بودن دوره انجام، طبق شاخص‌های دوره مربوط و در غیر این صورت با متوسط شاخص‌های دوره‌های مدت یادشده تعدیل می‌شود.
- چنانچه عملیات تمام یا قسمتی از مبلغ مابه‌التفاوت، در مدت تأخیر غیرمجاز پیمان انجام‌شده باشد، تعدیل آن طبق مفاد بند (۵-۲) صورت می‌گیرد.
گرد کردن ضریب تعدیل
- ضریب تعدیل، با سه رقم اعشار در محاسبات وارد می‌شود. این ضریب ابتدا با چهار رقم اعشار محاسبه می‌گردد، چنانچه رقم چهارم اعشار پنج یا بزرگ‌تر باشد، رقم چهارم حذف و یک واحد به رقم سوم اعشار اضافه می‌شود. درصورتی‌که رقم چهارم اعشار، کوچک‌تر از پنج باشد، حذف می‌گردد.
تعدیل فهرست‌بها پیمان‌هایی که خاتمه می‌یابند
- چنانچه بر اساس اسناد و مدارک پیمان، بدون آنکه قصوری متوجه پیمانکار باشد، پیمان خاتمه داده شود، کارکرد این پیمانکار طبق این دستورالعمل مشمول تعدیل آحاد بها خواهد بود.
تعدیل فهرست‌بها پیمان‌هایی که فسخ می‌شوند
- چنانچه بر اساس اسناد و مدارک پیمان، به علت قصور پیمانکار، پیمان فسخ شود، تعدیل مبلغ کارهای انجام‌شده طبق این دستورالعمل محاسبه، می‌شود.
تغییر ضریب ۰/۹۵ در رابطه ضریب تعدیل فهرست‌بها چیست؟
- در پیمان‌هایی که در مدت اولیه (مدت درج‌شده در موافقت‌نامه)، به اتمام رسیده و تحویل موقت شوند، عدد ۰/۹۵ در رابطه (ضریب تعدیل) به عدد یک تبدیل می‌شود.
- در پیمان‌هایی که تا مدت پیمان (مدت اولیه بعلاوه تأخیرهای مجاز) به اتمام رسیده و تحویل موقت شوند، عدد ۰/۹۵ در رابطه با (ضریب تعدیل) به عدد ۰/۹۷۵ تبدیل می‌شود.
- مبلغ مابه‌التفاوت ناشی از تبدیل عدد ۰/۹۵ به یک، یا ۰/۹۷۵ در مورد پیمان‌های مشمول حسب مورد، هم‌زمان با صورت‌وضعیت قطعی به پیمانکار پرداخت می‌شود.
مبنای محاسبه تعدیل فهرست‌بها چیست و نحوه ارائه آن
- پیمانکار مبالغ تعدیل آحاد بها را بر اساس صورت‌وضعیت‌های تائید شده توسط کارفرما محاسبه می‌نماید و به‌منظور بررسی و پرداخت، به‌نحوی‌که دربند (الف) ماده ۳۷ شرایط عمومی پیمان تعیین‌شده است، مانند صورت‌وضعیت‌ها برای مهندس مشاور ارسال می‌کند.
- تا اعلام شاخص‌های قطعی دوره انجام کار، تعدیل صورت‌وضعیت‌ها با استفاده از آخرین شاخص‌های ابلاغ‌شده مربوط (موقت یا قطعی)، محاسبه و به‌صورت علی‌الحساب پرداخت می‌شود. با اعلام شاخص‌های قطعی دوره انجام کار، تعدیل طبق این دستورالعمل محاسبه و مبالغ آن به‌صورت قطعی به‌حساب پیمانکار منظور می‌شود.
آخرین ویرایش: 1399/04/24
