60 ماده نحوه طراحی،ساخت و نصب تابلوی علائم و اتيكت های ايمنی1399

تعاریف

قسمت اول

برخی از مفاهیم و تعاریف

1. تابلوی علائم ایمنی:سطحی است استاندارد متشکل از کلمات، عبارات و تصاویری برای هشدار و اعلام خطر به کارگران یا سایر افرادی که به نحوی در معرض خطرات محیط کار می‌باشند، یا حاوی توضیحاتی در مورد عواقب و پیامدهای حاصل از آن خطرات و یا بیانگر دستورالعملهای ایمنی به آن ها در زمینه چگونگی فرار از موقعیت های خطرناک بوده که این علائم بصورت دائمی و گاهی بصورت موقت در قسمت های مختلف کارگاه و در حین کار نصب می‌شوند.
2. اتیکت:عموماً از جنس مقوا، پلاستیک یا ورق نازک فلـزی که معمولاً بر روی قطعه‌ای از تجهیزات یا ماشین‌آلات چسبانیده، آویزان و یا پرچ می‌شود و برای مشخص کردن و هشدار خـطر موجود یا احتمال وجود شرایط خطرناک بکار می‌رود.
3. کلمه اعلان: عبارتی که برای جلب توجه فوری مخاطبین وکارگران بکار می رود، در قسمت بالایی تابلوی علامت یا اتیکت درج شده و معرف ماهیت اصلی علامت مربوطه، شدت نسبی خطر و سطح آسیب احتمالی است.
4. نشان ویژه یا سمبل اعلان ایمنی: یک مثلث متساوی الاضلاع که در بخش میانی آن یک علامت تعجب بکاررفته است.
5. کادر اعلان خطر: کادر اصلی تابلو یا اتیکت ایمنی که در بالای آن بوده معمولاً متشکل از کلمه اعلان می‌باشد و به نحوی رنگ اصلی تابلو یا اتیکت را نیز در بر می‌گیرد.
6. کادر پیام نوشتاری: قسمتی از تابلوی علامت یا اتیکت ایمنی که با کلمات کوتاه، شرایط خطرناک خاصی را گوشزد، عواقب و پیامدهای حاصل از آن را بیان نمـوده یا به مخاطبان دستورالعملی را ارائه می‌دهد.
7. کادر تصویری: بخشی از تابلوی علامت است که متشکل از توصیف و نمایش تصویری از خطر مربوطه بوده و برای مشخص کردن شرایط خطرناک به کار می‌رود یا روش های اجتناب از قرارگیری در معرض خطر را به تصویر کشیده، الزام به انجام عمل یا اقدام خاصی را بیان می‌کند و یا حاوی یک دستورالعمل ایمنی می‌باشد.
8. فاصله مشاهده ایمن: حداکثر فاصله‌ای که فرد بتواند تابلوی علامت یا اتیکت ایمنی مدنظر را با دقت لازم خوانده و فرصت انجام عکس‌العمل مناسب و یا پیروی از پیام ایمنی موجود در آن را داشته باشد.

تقسیم‌بندی تابلوهای علائم ایمنی

تابلوی علائم ایمنی براساس نوع پیام و بکارگیری رنگ ها تقسیم بندی می‌شوند:

• علائم خطر.
• علائم هشدار دهنده.
• علائم احتیاط.
• علائم دستورالعملهای ایمنی.
• علائم آگاه کننده.
• علائم خطرات بیولوژیکی.
• علائم خطرات تشعشعی.
• علائم نشان دهنده جهت.
• علائم ایمنی حریق.
• علائم ترافیکی و راهنمایی و رانندگی.
• علائم خروج اضطراری.

تقسیم‌بندی اتیکت‌های ایمنی

اتیکت های ایمنی به  گروه های اصلی زیر تقسیم‌بندی می‌شوند:

• اتیکت‌های خطر.
• اتیکت‌های احتیاط.
• اتیکت‌های هشداردهنده.
• اتیکت‌های خطرات بیولوژیکی.
• اتیکت‌های خطرات تشعشعی.

مقررات مربوط به نحوه طراحی، ساخت و نصب تابلوی علایم و اتیکتهای ایمنی

هرگـاه احتمـال وقـوع خطـري مـابين سطوح “خطـر” و “احتياط” باشد، بايد علامت ايمني “هشدار” بكار گرفته شود.

• ماده 1

تابلوی علائم و اتيكت هاي ايمني ابزاري براي پيـشگيري از حـوادث، آسـيب ها يـا بيمـاري هاي ناگهاني و غيرمترقبه براي كارگران يا افرادي كه در معرض خطرات يا شرايط، تجهيزات و عمليات خطرناک محيط هاي كاری قرار دارند كه مي بايست طبق مقررات آيين نامـه طراحي، سـاخت و نـصب شـده و بكار روند.

1. در علائم خطر بايد از كلمه اعلان “خطر” در بالاي علامت ايمنی استفاده شود و اين علائم بايـد در زمانی كـه خطر بسيار جدي افراد را تهديد ميكند، استفاده شود کـه بيـانگر مـوقعيتی است كه بصورت بالفعل خطرناک است و بطور آني و غيرمنتظره منجر به مرگ یا صدمات شدید و بسیار جـدي خواهد شد. اين علائم نشان دهنده يک خطر قطعي مي باشد.
2. علائم هشدار دهنده بايد از كلمه اعلان “هشدار” در بالاي علامت ايمنی استفاده شـود كـه بيـانگر موقعيتی كه بصورت بالقوه خطرناک بوده و درصورت عدم اجتناب میتواند منجر به مرگ یا آسیب دیدگی جدي بـه افراد شود.
3. علائم احتیاط بايد از كلمه اعـلان “احتیـاط” در بـالاي علامـت ايمنـي اسـتفاده شـود كـه بيـانگر موقعيتي است كه بصورت بالقوه خطرناک بوده و درصورت عدم پيشگيري، ممکن است منجر به ایجـاد آسیب هاي جزئی، خفیف و نه چندان جدي به افراد شود.
4. علائم آگاه کننده بايد از كلمه اعلان “توجه” در بالاي علامت اسـتفاده شـود. ايـن علايـم بايـستي بيانگر خط مشي ايمني كارگاه براي حفاظت از منـابع انـساني و مـادي باشد و حاوي اطلاعـاتي عمـومي براي افراد شود تا دچار سردرگمي و سوءتفاهم در برخي از موقعيت ها نشوند.
5. محتواي علائم دستورالعمل هاي ایمنی بايد بيانگر و يادآور آموزش دستورالعمل هاي عمـومي مـرتبط با كار ايمن،روند انجام صحيح كار را به افراد گوشزد نموده و موقعيـت و محـل تجهيـزات و ابـزار ايمنـي و كمک هاي اوليه را نـشان دهـد.
6. نصب علائم خطرات بیولوژیکی براي نـشان دادن حـضور بـالقوه يـا بالفعـل خطـر مـواد و عوامـل زيست محيطي كه قابليت به مخاطره انداختن سـلامتي افـراد و شـيوع بيماري هاي مـسري را دارنـد و بـر روي وسايل، تجهيزات، ظروف، اماكن و مواد آلوده به اين عوامل، الزامي است.
7. نصب علائم خطرات امواج تشعشعی در موقعيت هايي كه خطرات حاصل از تابش امواج ايكـس، آلفـا،بتا، گاما و يا ساير پرتوهایی كه بر سلامت بدن اثر سوء و مرگبـار دارنـد و نيـز بـر روي تجهيزات، محتويات، محل ها و وسايل و ابزاري كه با اين پرتوها آلوده شده اند، ضروري است.
8. علائم نشان دهنده جهت مجزا از علايم راهنمايي و رانندگي بـوده و بايـد بـراي نـشان دادن جهـت مكانهاي مختلف در كارگاه استفاده شود.
9. علائم ایمنی حریق بايد حاوي اطلاعاتي مربوط به امكانات و تجهيزات اطفاء حريق، نحوه كـاربرد آن ها در مواقع لزوم و راه هاي خروج اضطراري در زمان وقوع آتش سوزي باشند.علايـم ايمنـي حريـق شـامل علايـم تركيبي كه كلمه اعلان آنها يكي از عبارات خطر، هشدار، احتياط، توجه و يـا سـاير كلمـات اعـلان خطـر، بـه همـراه عبـارات يـا اشـكال ايمنـي مربـوط بـه پيـشگيري از آتـش سـوزي و حريـق در پـايين كـادر اصـلی می باشد.
10. علائم خروج اضطراري بايد به منظور راهنمايی و خروج سريع افراد در هنگام وقوع سـوانح و حـوادث در كارگاه ها به سمت مكان هاي منتهي به مسيرها و درب هاي خروج اضطراري از محل وقوع حادثه بكار روند.

تبصره– استفاده از هر يك از علايم فوق الذكر به جاي ديگري ممنوع مي باشد.

• ماده 2

رنگ هاي بكاررفته در يک علامت ايمني، معرف ماهيت اصلي علامت، شدت و نوع خطري كه افراد در معرض آن هستند، بوده و بايستي هر يك از رنگ هاي مشخص شده بعنوان رنگ اصلي درتابلوی علائم و اتيكت هاي ايمني مربوطه بكار روند

1. قرمز: رنگ اصلی براي مشخص كردن تابلوی علائم و اتيكت هاي خطـر و نيـز درمواقـع لزوم بعنوان رنگ زمينه علايم ايمني حريق استفاده می شود.
2. نارنجی: رنگ اصلی براي مشخص كردن تابلو علائم و اتيكت های هشدار دهنده و نيز علائم ايمني خطرات بيولوژيکی استفاده می شود.
3. زرد: رنگ اصلی براي مشخص كردن تابلوی علائم و اتيكت های احتياط استفاده می شود.
4. سبز: رنگ اصلي در علائم دسـتورالعمل هاي ايمنـي، علائم مربـوط بـه نـشان دادن محـل تجهيزات و امكانات كمک هاي اوليه و علائم نشان دهنده جهت خروج اضطراري استفاده می شود.
5. آبی:رنگ اصلي در علائم آگاه كننده استفاده می شود.
6. ارغوانی: براي مشخص كردن علائم خطرات تشعشعي و تابشي استفاده می شود.

درصورت استفاده از اشکال هندسی با رنگ های مختلف:

1. اگر ممنوعيت از انجام عملي مدنظر باشد بايـستي نـشانه تـصويري عمـل مربوطـه بـه رنـگ سـياه روي يـک دايره با زمينه سفيد و حاشيه و خط مورب (ازچپ به راست) به رنگ قرمز استفاده شود.
2. اگر الزام به انجام عملي مدنظر باشد بايستي نشانه تصويري عمل مربوطه به رنگ سـفيد روي يـک دايره با زمينه آبي بكار گرفته شود.
3. اگر الزام وجود يک خطر خاص بايستي نشانه تصويري خطر مربوطه به رنگ سـياه روي يـک مثلـث بـا زمينـه زرد و حاشيه سياه استفاده شود.

• ماده 3
  تابلوی علائم و اتيكت هاي ايمني بايـد حـاوي اطلاعـات دقيـق، خوانا، كـافي و آموزنـده بـوده و بـه راحتـي قابل درک باشد. همچنين لازم است كلمه اعلان و كلمات و عبارات كادر پيام نوشتاري به زبان فارسی باشد.تبصره– در صورت لزوم استفاده از زبان و خط بيگانه مسئولين اجرای اين مقـررات تعیین کننده اند، ليكن رعايت اولويت خط فارسی بر خط بيگانه در کليه تابلوهای علايم ايمنی الزامی است.
• ماده 4
  پيام نوشتاري روی تابلوهای علائم و اتيكت هـاي ايمنـي بايـد بيـانگر محتـواي علامـت ايمنـي و حتي الامكان كوتاه و مختصر و فقط حاوي جزئيـات ضـروري بـوده و از چنـد كلمـه محـدود و کليـدی نيـز تجاوز نكند.تبصره – عبارات کادر پيام نوشتاري علائم ايمني بايـد حتي الامكان معرف و بيانگر پيـشنهادات وراهكارهايي با جملات مثبت باشد و از جملات منفي پرهیز گردد
• ماده 5
  دوباره نويسی و تکرار مطالب کادر نوشتاری تابلوی علائم ايمنی ممنوع است.
  
• ماده6
  ممكن است در برخي مواقع كارگران يا افرادي كه در معرض خطرات قرار مي گيرنـد بي سواد بوده و يا با زبان كاربردي برروي علايم آشنايي نداشته باشند، استفاده از تصاوير در كنار متـون و كلمات الزامي است.
  
• ماده7
  تصاوير بكار رفته بايد به ساده، قابل درک و سازگار با بقيه قسمت هاي تابلوی علامت يا اتيكت رسم شوند.تبصره ١– به منظور درک بهتر علائم و اتيكت ها بايد حتي الامكان اشكال گرافيكي مـشابه بـدن و دسـت و پـاي
  انسان، اشياء، قسمتهايي از ماشين آلات و يا شکل كلي ماشين مربوطه را بكار برد.
  تبصره ٢– در نمايش تصوير بدن انسان، بايد حتي المقدور عضو يا اعضايي كه در معـرض خطـر بوده يا درگير انجام كار و يا خطر خاصي مي باشند، نشان داده شوند
• ماده8
  در تمام مواردي كه لازم است در يک علامت ايمني بيش از يك تصوير انـساني بكـار بـرده شـود،براي تمركز بر روي تصويري كه در موقعيت خطرناكتري مي باشد و به منظـور جلـب توجـه مخـاطبين، بايـد آنرا بصورت پررنگ ترسيم نمود.
  تبصره ١- براي ترسيم فردي كه حضور وي بـراي تكميـل تـصوير ضـروري بـوده ولـي مـستقيماً بـا خطـر سروكار ندارد، بايد از همان فرمت توخالي استفاده شود.
  تبصره ٢ – در مواقعي كه هر دو تـصوير انـسان بكار رفتـه در علامـت ايمنـي در معـرض خطـرات يكـسان مي باشند، بايد با استفاده از تصاوير گرافيكـي مناسـب بـه گونـه اي آنهـا را طراحـي نمـود كـه قابـل تميـز و تشخيص از يكديگر باشند.
  
• ماده9
  براي نمايش ماشين آلات يا اجزاي آن ها به منظور نشان دادن كامل جزئيات گرافيكي بايـد از تـصاوير توخالي استفاده كرد، خصوصاً زمانی كه نمايي از تصوير انساني در مجاورت ماشين آلات رسـم شـده باشد. همچنين براي نشان دادن اهميت بيـشتر يـك جـزء و يـا برجـسته نمـودن خطـرات خـاص آن، بايـد در طراحي ماشين، جزء مدنظر را با خطوط ضخيم تري نسبت به بقيه خطوط ترسيم نمود.
  
• ماده10
  زمانی كه يك خطر كلي توسط ماشين آلات موجود مـي باشـد و يـا كـل بـدن در معـرض خطـرخاصي است، لازم است كليات ماشين مربوطه يا شماي كلي بدن انسان به تصوير كـشيده شـود. در ساير موارد، در نمايش تـصويري بـدن انـسان و ماشـين آلات بايـد تـا حـد ممكـن وارد جزئيـات گرديـد تـا مخاطبان بتوانند عضو درمعرض خطـر در بـدن انـسان و يـا جـزء توليدكننـده خطـر در ماشـين آلات را بـه سهولت تشخيص دهند، مخصوصاً نمايش كلي ماشين آلات يا شماي بدن انسان به وضـوح بيـانگرموقعيت و طبيعت خطر مربوطه نباشد.
  
• ماده11
  در كليه علائم و اتيكت هاي ايمني از توضيح متني در قسمت كادر پيام نوشـتاري اسـتفاده شود، مگر تصوير بكاررفته به اندازه كافي گويا و بيانگر خطر و يا پيام مربوطه باشـد.
  
• ماده12
  در طراحي تابلوی علايم و اتيكت هاي ايمني بايستي سعي شود هـر تـصوير نـشان دهنـده يـك خطـر بوده و از اشاره به چند خطر در قالب يك تصوير اجتناب گردد، مگر درصورتی که خطـرات، بـسيار مـشابه و در ارتباط با يكديگر باشند.
  
• ماده13
  كليه تابلوهای علائم ايمني، بايستي گوشه هاي گـرد و ضـخيم بـوده و فاقـد لبـه هـاي تيـز،تراشه،گره و يا ساير برآمدگي هاي برنده باشند.
  
• ماده14
  تابلوی علائم ايمني بايد در مقابل ضربه مقاوم بوده و جنس آن ها و روكش هايشان به گونـه ي باشـد كـه طبيعتاً طول عمر و ماندگاري بالايي داشته باشد.
  
• ماده15
  پايه هاي نگهدارنده بكاررفته براي نصب تابلوها بايـد از جنـس بـادوام سـاخته شـده و جهـت جلـوگيري از خطـر ســقوط از اسـتحكام لازم برخـوردار بــوده و در مقابـل نيروهـاي وارده اسـتاتيكي و دينـاميكي احتمالي داراي مقاومت لازم باشد.
  تبصره – در مـورد تابلوهای موقت، الزامـی بـه اسـتفاده از مـصالح مقـاوم نيـست،اما رعايـت نکـات ايمنـی
  ضروری ميباشد.
• ماده16
  تهيه تابلوی علائم و اتيكت های ايمني بر روي سطوح شيش هاي و يـا سـاير سـطوح شـكننده ممنـوع
  بوده، مگر آن كه از جنس شيشه هاي نشكن بوده يا داراي شبكه محافظ داخلي باشند.
  
• ماده17
  استفاده از مصالح قابل احتراق ماننـد چـوب، كاغـذ و پلاسـتيک های بـا قابليـت اشـتعال سـريع، در ساخت تابلوهاي ايمني داراي ادوات الكتريكي ممنوع بوده و سيم ها و تجهيزات مربوطه بايد دارای روکـش و عايق مناسب باشند.
  
• ماده18
  طـول و عـرض تـابلوی علائم ايمنـي بايـستي بـا هـم متناسـب بـوده و درضـمن انـدازه آن هـا بـا درنظرگرفتن فاصله مـشاهده ايمن و متناسب با موقعيـت ماشـين آلات، ابـزار، تجهيـزات و سـاير وسـايل كاربردي در كارگاه باشد.
  
• ماده19
  اسـتفاده از تابلوها و اتيكت هـاي عمـودي نـسبت بـه نمونـه هـاي افقـي آن مهم تر بوده، اگرچـه
  بكارگيري نمونه هاي افقي نيز در قابل قبول مي باشد.
  
• ماده20
  کلیه تابلوهای علایم ایمنی بایستی به نحو مطمئن در محل های مدنظر نصب شوند.
  

بیشتر بدانیم:

1. فرم ها و چک لیست های ضروری برای مهندسین ناظر، طراح و مجری
2. محاسبات سرانگشتی ویژه مهندسین عمران
3. مشاوره مهندس ناظر
4. دستورکار عملیات اجرای تاسیسات الکتریکی تابلو اندازه گیری برق (کنتور برق) در پروژه ساختمانی ویژه مهندسین ناظر
5. نکات کلیدی تابلوهای برق برای مهندسین تاسیسات الکتریکی ساختمان